Senior Maritime Pilot bij Loodswezen DAB
16 mei 2025
Inleiding
In het licht van toenemende hybride dreigingen, maritieme veiligheidseisen, en de noodzaak tot effectieve handhaving van wet- en regelgeving op zee, is het oprichten van een Belgische Kustwacht als een volwaardige, zelfstandige component onder het Ministerie van Defensie van essentieel belang. De huidige maritieme taken zijn versnipperd over verschillende instanties.
Huidige samenstelling kustwacht
De Belgische territoriale wateren, exclusieve economische zone (EEZ), en binnenwateren zoals de Beneden-Zeeschelde en Boven-Zeeschelde herbergen vitale infrastructuur (windparken, kabels, havens) en economische activiteiten (visserij, scheepvaart) die beschermd moeten worden tegen sabotage, inlichtingenoperaties, en illegale activiteiten. Tegelijk moeten milieu, scheepvaartveiligheid en reddingsacties efficiënt gecoördineerd worden. De nieuwe kustwacht biedt een geïntegreerd antwoord.
Een nieuwe Kustwacht onder het ministerie van Defensie tegen 2030 zou de mogelijkheden van meerdere instanties consolideren en in lijn zijn met de normen van de NAVO/EU.
Motivatie
België heeft dringend nood aan een aparte, geïntegreerde kustwacht om de exclusieve economische zone (EEZ), territoriale wateren en haveninfrastructuur effectief te bewaken.
Strategisch belang van de Belgische EEZ en territoriale wateren
De Belgische EEZ in de Noordzee beslaat een gebied met aanzienlijke economische en ecologische waarde. Het omvat visgronden, windmolenparken en cruciale scheepvaartroutes. Daarnaast zijn de territoriale wateren en de havens van Antwerpen, Zeebrugge en Oostende van vitaal belang voor de Belgische en Europese economie, gezien hun rol in internationale handel en logistiek. Een aparte kustwacht kan deze gebieden efficiënt monitoren en beschermen tegen bedreigingen zoals illegale visserij, milieuvervuiling, smokkel en maritieme veiligheidsrisico’s.
Complexiteit van maritieme uitdagingen
De bewaking van de EEZ en territoriale wateren vereist een breed scala aan taken: van maritieme surveillance en reddingsoperaties tot handhaving van milieuregelgeving en bestrijding van grensoverschrijdende criminaliteit. Momenteel zijn deze verantwoordelijkheden versnipperd over verschillende instanties, zoals de Marine, de Federale Politie, de Douane en het Agentschap voor Maritieme Dienstverlening en Kust. Een aparte kustwacht zou deze taken centraliseren, wat leidt tot betere coördinatie, snellere reactietijden en efficiënter gebruik van middelen.
Bescherming van haveninfrastructuur
De Belgische havens zijn kritieke infrastructuur, maar ook kwetsbaar voor risico’s zoals terrorisme, cyberdreigingen en illegale activiteiten. Een gespecialiseerde kustwacht kan gerichte beveiligingsmaatregelen implementeren, zoals patrouilles, toegangscontroles en samenwerking met internationale partners. Dit versterkt niet alleen de veiligheid, maar ook het vertrouwen van investeerders en handelspartners in de Belgische maritieme sector.
Internationale verplichtingen en samenwerking
Als ondertekenaar van de VN-Zeerechtconventie (UNCLOS) is België verplicht om zijn EEZ en territoriale wateren effectief te beheren en te beschermen. Een aparte kustwacht zou België in staat stellen om aan deze verplichtingen te voldoen en tegelijkertijd beter samen te werken met buurlanden zoals Nederland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk, en met Europese instanties zoals Frontex en EMSA. Dit is cruciaal voor grensoverschrijdende kwesties zoals migratiestromen, drugssmokkel en milieubescherming.
Efficiëntie en kosteneffectiviteit
Een geïntegreerde kustwacht kan middelen, zoals schepen, drones en surveillancetechnologie, centraliseren en optimaliseren. Dit voorkomt overlap in taken en verlaagt de operationele kosten op lange termijn. Bovendien kan een kustwacht flexibel inspelen op nieuwe uitdagingen, zoals de uitbreiding van offshore windparken of de gevolgen van klimaatverandering, zoals zeespiegelstijging en erosie.
Voorbeeldfunctie van andere landen
Landen zoals Nederland, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten hebben al succesvolle kustwachten die maritieme veiligheid, milieubescherming en economische belangen effectief combineren. België kan inspiratie putten uit deze modellen om een kustwacht op te zetten die past bij zijn specifieke noden en schaalgrootte.
Structuur en Bevoegdheden
De Belgische Kustwacht zal fungeren als een zesde component naast Landmacht, Luchtmacht, Marine, Medische component en Cybercommand
De nadruk ligt op:
Handhaving van wet- en regelgeving op zee (territoriale wateren en EEZ)
Milieubescherming en visserijcontrole
Zoek- en reddingsoperaties (SAR)
Bescherming van kritieke maritieme infrastructuur
Ondersteuning van speciale operaties en onderwaterinterventies
Coördinatie via het Maritiem Reddings- en Coördinatiecentrum (MRCC)
De Kustwachtcentrale bundelt nu MRCC (veiligheid & reddingen) en MIK (wetshandhaving). Het beschikt niet over eigen middelen en roept hulpmiddelen in van partners zoals marineschepen, kustreddingsdiensten, politie en wetenschappelijke diensten. Belgische patrouilleschepen (bijv. de Castor-klasse) en luchtvaart staan ook paraat, maar onder bevel van de Marinecomponent en Luchtmachtcomponent. De scheepvaartpolitie (FOD Binnenlandse Zaken) handhaaft de wetgeving in de havens.
Voor de nieuwe Kustwacht betekent dit dat de MRCC formeel wordt ondergebracht bij Defensie, waardoor alle operationele SAR- en veiligheidscoördinatie in één uniform orgaan valt. Ook het bestuur van havenpolitie en kustpolitie wordt herzien: buiten de havens voert de Kustwacht zelf de politietaken uit. De samenwerking met partners (vnl. Scheepvaartpolitie, Douane, Agentschap Maritieme Dienstverlening) blijft behouden, maar binnen een eenduidige commandostructuur. Hiermee wordt voldaan aan NAVO-/EU-mandaten voor nationale-coöperatieve kustwachtfuncties en versterkt België zijn gezag over de volledige maritieme zone.
Territoriale bevoegdheid
De nieuwe Kustwacht zou bevoegd zijn in het gebied:
Belgische EEZ : zoals beschreven in Wet van 22 april 1999 betreffende de exclusieve economische zone van België in de Noordzee
De EEZ van België omvat het deel van de Noordzee waarvan de buitengrens wordt bepaald door een lijn bestaande uit segmenten die de volgende, in coördinaten uitgedrukte punten, verbindt, in de volgorde zoals hieronder aangegeven:
1. 51°16'09'N 02°23'25" O
2. 51°33'28"N 02°14'18" O
3. 51°36'47"N 02°15'12" O
4. 51°48'18"N 02°28'54" O
5. 51°52'34,012"N 02°32'21,599" O
6. 51°33'06"N 03°04'53" O
Belgische Territoriale Zee : zoals beschreven in Koninklijk besluit van 4 augustus 1981 houdende politie- en scheepvaartreglement voor de Belgische territoriale zee, de havens en de stranden van de Belgische kust
In dit reglement wordt onder “Belgische territoriale zee” verstaan de wateren gelegen binnen een ingebeelde lijn welke parallel loopt met de Belgische kust op een afstand van [12 zeemijlen (22.224 m)] te rekenen hetzij vanaf de laagwaterlijn van deze kust of van bij eb droogvallende bodemverheffingen indien deze zich binnen [12 zeemijlen] vanaf die laagwaterlijn bevinden, hetzij vanaf de uiteinden der permanente havenwerken welke buiten voornoemde laagwaterlijn uitsteken, zoals een en ander op de officiële Belgische op grote schaal uitgevoerde zeekaarten is aangeduid.
Beneden-Zeeschelde : zoals beschreven in Koninklijk besluit van 23 september 1992 houdende politiereglement van de Beneden-Zeeschelde
stroomopwaarts, het verlengde van de rechte lijn getrokken door de twee richtingspalen geplaatst op ongeveer één kilometer stroomopwaarts van het zuidelijk uiteinde van de kaden van Antwerpen.
Stroomafwaarts, de Belgische-Nederlandse grens;
Ter hoogte van de sluizen: de sluisdeuren gelegen aan de zijde van de stroom.
Men kan voor de havens van Zeebrugge, Oostende, Nieuwpoort en Blankenberge nog bekijken of men deze ook in de kustwachtbevoegdheid wil onderbrengen volgens artikel 2 van het Politie- en scheepvaartreglement voor de Belgische territoriale zee, de havens en de stranden van de Belgische kust
In dit reglement wordt onder “havens van de Belgische kust” verstaan:
1°
Wat de haven van Oostende betreft: de wateren van de haven van Oostende welke zich uitstrekken van het uiteinde, in zee, van de hoofden der staketsels van de vaargeul tot het benedenhoofd van de sluis van de Handelsdokken, enerzijds, en tot de benedenhoofden van de sluizen van Slijkens, de afsluitdam van de gewezen spuikom en het benedenhoofd van de sluis van het vlotdok van de vissershaven en van het Zeewezendok anderzijds, met inbegrip van de wateren van het Montgomerydok tot aan de Mercatorsluis en van het tijdok van de vissershaven;
2°
Wat de haven van Zeebrugge betreft: de wateren van de haven van Zeebrugge welke zich uitstrekken vanaf de ingebeelde rechte lijn getrokken door de uiterste zeewaartse punten van de havendammen tot de benedenhoofden van de sluizen, met inbegrip van de vissershaven, de jachthaven en het dok van de Belgische Zeemacht alsook de werf- en kielbanken van de vissershaven;
3°
Wat de haven van Nieuwpoort betreft: de wateren van de haven van Nieuwpoort welke zich uitstrekken van het uiteinde in zee van de hoofden der staketsels van de vaargeul tot de benedenhoofden van de sluizen der achterhaven, met inbegrip van alle ermee in verbinding staande dokken;
4°
Wat de haven van Blankenberge betreft: de wateren van de haven van Blankenberge welke zich uitstrekken van het uiteinde, in zee, van de hoofden der staketsels van de vaargeul tot aan de oosterkaaimuur van het bankdok, met inbegrip van de nieuwe jachthaven.
Benodigde schepen en vliegende eenheden
Tweedehands MROS-schip (of nieuw, maar we denken aan het budget)
Voor diepwateroperaties en ondersteuning van duikteams is een MROSS (Multi-Role Ocean Surveillance Ship) onmisbaar. Een voorbeeld is de Britse RFA Proteus, een omgebouwd bevoorradingsschip (~98 m, 6.000 ton) dat in 2023 in dienst kwam als oceanografische surveillanceschip. Proteus dient als platform voor ROV’s (die onderzees onderzoek doen) en heeft een groot dek met kranen voor modulaire uitrusting (bijv. extra sonar, medisch lab).
De Kustwacht kan een soortgelijk vaartuig aanschaffen: bijv. een gebruikt offshore ondersteuningsschip dat omgebouwd wordt tot Kustwacht-MROSS. Het schip krijgt een eigen sonar of towed passief sonarsysteem, meerdere ROV/AUV’s voor kabelbewaking en mijnopruiming, een helikopterdek en faciliteiten voor speciale eenheden (duikers, EOD).
Taakprofiel: onderwatersurveillance (bescherming onderzeese infrastructuur), ondersteuning duikoperaties (MROSS fungeert als mothership voor Special Forces of marinefuseliers) en maritieme rampenbestrijding / SAR. Een MROSS maakt de Kustwacht uniek capabel voor het afslaan van sabotage of het lokaliseren van onbemande onderwatervoertuigen. Het kan ook als alternatief MRCC dienen.
RV Belgica
De RV Belgica heeft eigenschappen die nuttig kunnen zijn voor kustwachtactiviteiten. In deze context zou de RV Belgica de volgende functies kunnen vervullen buiten die van het wetenschappelijk onderzoek:
Milieutoezicht en handhaving: Het schip kan illegale lozingen, vervuiling of schade aan mariene ecosystemen detecteren en documenteren, wat cruciaal is voor de handhaving van milieuregelgeving. De bestaande monitoring van waterkwaliteit en marien leven sluit hier naadloos bij aan.
Visserijcontrole: Dankzij de stille motor (belangrijk voor visserijonderzoek) en geavanceerde sensoren kan de Belgica visserijactiviteiten monitoren en illegale visserij opsporen, een taak die vaak door kustwachten wordt uitgevoerd.
Zoek- en reddingsoperaties: Hoewel niet primair ontworpen voor reddingsoperaties, kan de Belgica ondersteunen bij het lokaliseren van scheepswrakken of vermiste vaartuigen, zoals bleek uit de ontdekking van het wrak van de Piedras door de AUV Barabas.
Ondersteuning bij rampenbestrijding: Bij incidenten zoals olievervuiling kan de Belgica gegevens verzamelen om de omvang van de schade te beoordelen en herstelmaatregelen te ondersteunen.
Deelname aan internationale missies: Als onderdeel van een kustwacht kan de Belgica bijdragen aan Europese of internationale operaties (bijvoorbeeld onder Frontex of EMSA), dankzij zijn deelname aan netwerken zoals EUROFLEETS
Hybride rol: Het schip kan zijn wetenschappelijke taken combineren met kustwachttaken, bijvoorbeeld door tijdens onderzoekscampagnes ook milieutoezicht of visserijcontroles uit te voeren. Dit zou kostenefficiënt zijn en de huidige infrastructuur benutten.
Data- en expertisecentrum: De Belgica kan fungeren als een varend commandocentrum voor milieu- en maritieme data, waarbij het analyses levert aan andere kustwachtdiensten voor besluitvorming.
Er zouden wel de nodige aanpassingen nodig zijn:
Technische beperkingen: De Belgica is een onderzoeksschip, geen patrouillevaartuig. Het is niet uitgerust met bewapening, snelle interceptiecapaciteiten of faciliteiten voor rechtshandhaving (bijvoorbeeld cellen voor arrestanten).
Coördinatie met andere schepen: Een kustwacht vereist een vloot met complementaire vaartuigen (bijvoorbeeld snelle patrouilleboten of reddingsschepen). De Belgica zou waarschijnlijk een ondersteunende rol spelen naast schepen die beter geschikt zijn voor snelle interventies.
Financiering en prioriteiten: De Belgica is primair een wetenschappelijk schip, gefinancierd voor onderzoek. Het toevoegen van kustwachttaken zou extra budget vereisen en mogelijk concurrentie creëren met de wetenschappelijke missies, tenzij beide doelen worden geïntegreerd.
CPV: Castor-klasse patrouilleschepen (P901/P902 en derde/vierde schip)
De CASTOR klasse patrouille schepen zouden overgeheveld worden naar de Kustwacht en er zouden 2 extra schepen moeten komen.
De Castor-klas (53,5 m, 455 ton) bestaat uit P901 Castor en P902 Pollux, beide operationeel sinds 2014/2015. Deze schepen zijn ontworpen voor EEZ-patrouilles, illegale visserijcontrole, SAR en antitrafficking. Ze kunnen 22+ knopen varen, hebben twee RIB’s (7,5 m, 37 knopen) voor interventies, en een open dek voor containers met extra uitrusting
Modernisering: Uitgangspunt is hergebruik van Castor-schepen onder de Kustwacht. Hun huidige bewapening is beperkt tot een FN Herstal SeaDeFNder RWS met een .50-cal machinegeweer. Voor hybride dreigingen en inperking van onderzeese middelen wordt versterking aanbevolen: bv. installatie van een 20–30 mm boordkanon of een luchtverdediging (MANPAD’s/CIWS) voor zelfbescherming, en verbeterde elektro-optische sensoren (bijv. 360° FLIR). Tevens kan gekeken worden naar kleine sonar of dip- of ROV-systemen voor duikdetectie. De navigatie- en zoekradar (momenteel Hensoldt SharpEye) verdient een update naar een bredere AESA-maritieme radar met geïntegreerd AIS. Met deze upgrades blijft de Castor-klasse multifunctioneel inzetbaar: kustpatrouille, visserijinspectie, milieu- en scheepsveiligheid.
Fixed-wing luchtcapaciteit: ATR 72MP
Voor luchtbewaking en onderwaterbestrijding behoeft de Kustwacht een MARITIME PATROL AIRCRAFT. Ik dacht aan een ATR 72MP (militaire patrouilleversie van de ATR 72 turboprop, leverbaar door Leonardo). Deze twin-turboprop kan lang kruisen tegen lage kosten en is uitgerust met een uitgebreid sensorpakket: een Active AESA-maritieme radar, FLIR/EO-turret, autom. identificatiesysteem (AIS), ELT-tracker en eventueel MAD-sonars voor onderzeebootdetectie, sonobuoy-droppingsstations voor ASW-missies. Taakcapaciteiten zijn onder meer: monitoring van scheepvaartroutes, visserijcontrole, emissievluchten boven de EEZ en SAR. Bij risico op onderzeese dreigingen levert de ATR72MP anti-onderzeebootcapaciteiten (ASW) en kan hij stilstaande doelwitten identificeren met ELINT/COMINT-systemen.
De minimale inzet is één toestel (Er zou minstens één vliegtuig nodig zijn als aanvulling op de satellieten en UAV's om een volledige dekking te garanderen), bij voorkeur twee voor continuïteit.
Helicopter Capaciteit: AgustaWestland AW101
De AgustaWestland AW101 (nu Leonardo AW101) is een uitstekend alternatief voor een multifunctionele maritieme helikopter, met name voor zoek- en reddingsacties (SAR) en anti-onderzeebootbestrijding (ASW). Het is een van de meest capabele en veelzijdige maritieme helikopters die momenteel in gebruik zijn.
Ideaal voor operaties op de Noordzee (koude, natte en ruwe zee).
Kan opereren vanaf grote schepen zoals MROSS-schepen.
Ondersteunt langeafstands-SAR, ASW en hybride dreigingsdetectie.
Kan helpen bij de inzet van speciale eenheden, rampenbestrijding en milieubescherming.
Long-Endurance UAV (RPAS - Remote Pilot Aircraft System)
MQ-9B SeaGuardian, aangeschaft door België. De SeaGuardian-versie is voorzien van een 360° maritieme AESA-radar (diameter 1,5 meter), plus EO/IR-camera's en een COMINT/ELINT-pakket. Hij kan autonoom duizenden kilometers oceaan patrouilleren. De kustwacht zou MQ-9B's gebruiken voor permanente bewaking van de EEZ waardoor patrouillevaartuigen ontlast kunnen worden.
Vertical-Takeoff UAV
Kleine helikopters zoals de Schiebel Camcopter S-100 (9 m rotor, maximaal 250 kg) kunnen vanaf scheepsdekken of aan land opereren. Tests in België toonden aan dat de S-100 geavanceerde EO/IR (WESCAM MX-10) en radars voor oceaanbewaking kon meenemen
Een typische lading omvat ook AIS-ontvangers en reddingssets. De kustwacht zou deze vanuit operationele voertuigen/havens kunnen inzetten om verdachte schepen te inspecteren of te assisteren bij opsporing en redding (SAR) zonder bemande vliegtuigen te hoeven lanceren.
UUV/ROV
De Belgische Marine heeft een bestelling geplaatst voor zes Exail R7 ROV's die een diepwaterinspectie- en ontmijningsmogelijkheid bieden (≤300 m). Deze op batterijen werkende mini-onderzeeërs zijn uitgerust met HD-camera's, manipulators en een kleine waterjet. Ze worden gelanceerd vanaf RHIB's of de MROS voor mijnopruimingen en rompinspecties. Daarnaast moeten UUV's (bijv. AUV's voor seabodemmapping) worden ingezet om pijpleidingen en kabels te patrouilleren.
Binnenwateren en havenpatrouilles
Naast de Noordzee verantwoorden de Schelde en havens (Antwerpen, Zeebrugge, Oostende enz.) sterke patrouillecapaciteit. Ik stel 12 middelgrote patrouilleboten (15m) voor type DAMEN Stan Patrol 1605.
Taken: handhaving van controle lading/documenten in havens, surveilleren van kust- en riviergebieden, snelle SAR-inzet (boot als reddingsvaartuig) en maritieme beveiliging. Deze eenheden vervangen geleidelijk de huidige scheepvaartpolitie op zee en op de Zeeschelde.
Waarom dit type?
Specifiek voor ondiepe en smalle wateren (Beneden- en Boven-Zeeschelde).
Snelle reactiecapaciteit tegen milieuovertreders, verkeersovertreders of sabotage.
Flexibel en wendbaar in drukke havenomgevingen.
Buiten deze patrouilleboten zijn er nog RHIBs en RIBs nodig.
Wat zijn de initiële kosten van aankoop van dit materiaal? Ik ga een schatting proberen geven gebaseerd op gekende aankopen van andere naties.
Inflatiecorrecties zijn waar nodig berekend met een jaarlijks percentage van 2%, om ervoor te zorgen dat ze relevant zijn voor de huidige economische omstandigheden per mei 2025. Zo zijn de historische kosten gecorrigeerd met de formule: Kostprijs_2025 = Kostprijs_Origineel * (1,02)^(2025 - Jaar_Origineel).
Wat zijn de bronnen voor deze berekeningen:
MROS : UK purchases commercial vessel for conversion to ocean surveillance ship | Navy Lookout
Castor klasse CPV : België wil derde patrouilleschip - wordt het een eenling?
ATR 72MP : Leonardo receives ATR 72MP order | Shephard
AW101 : Leonardo sign £328m contract with Poland for four Merlin helicopters
MQ-9B : How Indian MQ-9B SkyGuardian Acquisition Plan Changes Drone Equation in South Asia
CamCopter S-100 : Schiebel next-generation UAV Camcopter
Exail R7 ROV : Belgium selects Exail’s R7 ROVs to enhance its EOD capabilities
Damen Stan Patrol : Damen Stan Patrol vessel - Wikipedia
RIBs : United States Marine lands $54.4M special warfare RHIB order from US Navy - Defense Brief
RIB-kostenraming: Onderzoek naar vergelijkbare defensieaankopen, zoals het contract van de Amerikaanse marine voor 11-meter RIB's, suggereerde een kostprijs van ongeveer $ 1,5 miljoen per eenheid, inclusief accessoires. Gecorrigeerd voor een 8-meter RIB, werden de kosten verlaagd, rekening houdend met marktnoteringen voor vergelijkbare formaten op platforms zoals Boat24, waar gebruikte 8-9 meter RIB's varieerden van € 99.800 tot € 139.000, wat leidde tot een nieuwe schatting van € 315.000 per eenheid met hardpoints.
Schatting van de verfkosten: De kosten voor het schilderen van schepen werden geschat op basis van branchekennis, waarbij grotere vaartuigen zoals de RV Belgica hogere kosten met zich meebrachten vanwege hun omvang en complexiteit. Voor patrouillevaartuigen werden de kosten vergeleken met het overschilderen van kleine jachten, opgeschaald naar grootte, resulterend in € 100.000 per CPV en € 150.000 voor de RV Belgica.
Conclusie
Een aparte Belgische Kustwacht is essentieel om de veiligheid, economische belangen en ecologische duurzaamheid van de EEZ, territoriale wateren en haveninfrastructuur te waarborgen. Door taken te centraliseren, middelen efficiënter in te zetten en internationale samenwerking te versterken, kan België zijn maritieme verantwoordelijkheden beter nakomen en zijn positie als maritieme hub in Europa verstevigen.
Capt. Bart Gonnissen
Senior Maritime Pilot bij Loodswezen DAB