Saya de Malha : Création d'une nouvelle nation
Vastes et parfois brutales, les hautes mers sont aussi un espace d’aspiration, de réinvention et de fuite face aux règles établies. C’est pourquoi les océans attirent depuis longtemps les libertariens cherchant à fuir les gouvernements, les impôts et la société en créant leurs propres micro-nations souveraines dans les eaux internationales.
Le banc Saya de Malha a particulièrement attiré ce type d’ambitions. Recouvert d’herbiers marins et parsemé de petits récifs coralliens, ce banc est l’un des plus grands plateaux océaniques submergés au monde — avec des profondeurs inférieures à 10 mètres dans certaines zones. Située près de l’équateur, la température de l’eau autour de Saya de Malha varie entre 23 °C et 28 °C selon la saison. Les vagues sont atténuées dans les zones les plus peu profondes. Mais le principal attrait du site réside dans le fait qu’il se trouve à des centaines de kilomètres de toute juridiction nationale.
Le 9 mars 1997, un architecte nommé Wolf Hilbertz et un biologiste marin nommé Thomas Goreau ont navigué jusqu’au banc. Partis de Victoria, la capitale des Seychelles, le voyage a duré trois jours. Munis de panneaux solaires, d’échafaudages métalliques et de pierres angulaires, ils ont commencé à construire leur vision d’une micro-nation souveraine qu’ils comptaient appeler Autopia (« le lieu qui se construit lui-même »).
« D’une taille équivalente à la Belgique, la majeure partie de Saya se trouve dans les eaux internationales, ‘en haute mer’ d’un point de vue légal, gouvernée uniquement par le droit de la mer des Nations Unies », déclarait Hilbertz au Celestopea Times en 2004.
En 2002, les deux hommes sont retournés sur le banc à bord de trois voiliers, accompagnés d’une équipe d’architectes, de cartographes et de biologistes marins venus de plusieurs pays pour poursuivre la construction. Ils prévoyaient d’ériger leurs habitations au-dessus de coraux existants, en renforçant des structures en acier à l’aide d’un procédé breveté développé par Hilbertz appelé Biorock — une substance formée par l’électro-accumulation de matériaux dissous dans l’eau de mer. Cela impliquait d’immerger des cadres en acier dans les eaux peu profondes, puis d’y faire passer un faible courant électrique continu. Petit à petit, du calcaire se déposait sur les barres d’acier et à leur base, créant un habitat idéal pour les coraux, coquillages et autres espèces marines.
Pressée par l’arrivée imminente d’un cyclone, l’équipe a construit en six jours une structure en acier de cinq mètres sur cinq et deux mètres de haut. Installée précisément à 9°12′ de latitude sud et 61°21′ de longitude est, la structure a été ancrée au fond marin et alimentée par une petite batterie. Dans des interviews ultérieures, Hilbertz — alors professeur à l’université de Houston — disait espérer créer des matériaux de construction à faible empreinte carbone et établir une colonie auto-suffisante en mer, « appartenant à ses résidents, vivant et travaillant sur place, un laboratoire vivant pour développer de nouvelles technologies environnementales ».
Mais ses projets ont fini par s’enliser, faute de financements.
Deux décennies plus tard, un homme d’affaires italien de 58 ans, Samuele Landi, a commencé à promouvoir une nouvelle vision de micro-nation sur le banc Saya de Malha. Il projetait d’amarrer une immense barge près des herbiers, hors de portée des polices et des traités d’extradition.
« Étant donné que Saya de Malha est proche de l’équateur, des cyclones y naissent mais ils ne sont pas si terribles », déclara Landi dans une interview pour un documentaire encore inédit d’Oswald Horowitz, The Legend of Landi. Excellent programmeur, parachutiste passionné et pilote de moto, Landi était en fuite depuis près de dix ans. Accusé de fraude après la faillite de son entreprise Eutelia en 2010, Landi et plusieurs dirigeants furent jugés et condamnés en Italie. Condamné par contumace à 14 ans de prison, il s’installa à Dubaï où il investit dans les cryptomonnaies, dissimula de l’argent en Suisse et évita les traités d’extradition. Vivant confortablement à Dubaï, il enregistra des sociétés dans des zones franches sur mesure et obtint même des titres diplomatiques du Libéria, selon un article du New York Times.
Pour concrétiser son plan, Landi acheta une première barge de 800 tonnes qu’il baptisa Aisland. Amarrée à environ 50 km au large de Dubaï, il y vécut avec trois marins, un cuisinier et cinq chats. Le pont de l’Aisland était équipé de six conteneurs bleus fixés, servant de logements climatisés à l’énergie solaire, avec un système de dessalement. Landi y resta plus d’un an, le temps de lever des fonds pour acheter une barge deux fois plus grande. Il embaucha même un architecte, Peter de Vries, pour concevoir l’aménagement de la nouvelle barge en vue de la faire naviguer jusqu’au banc Saya de Malha et y survivre. Son rêve : créer une ville flottante de vingt barges, pouvant accueillir des milliers de résidents dans des villas et appartements de luxe d’ici 2028.
Comme la région attire parfois pirates et autres maraudeurs, Landi prévoyait aussi d’installer un canon Gatling sur l’Aisland.
« C’est un de ces canons qui tirent 1 000 balles par minute — un truc vraiment costaud », expliqua de Vries au Times. « J’ai même obtenu les spécifications de l’arme. »
Le mouvement de création d’États souverains en haute mer a une histoire haute en couleur. Ces projets sont souvent motivés par l’idée que le gouvernement est une sorte de kryptonite qui affaiblit l’esprit d’entreprise. Leurs fondateurs, souvent des hommes fortunés influencés par Ayn Rand ou Thomas Hobbes, avaient une foi optimiste dans la technologie et sa capacité à résoudre les problèmes humains. Ces villes flottantes, conçues comme autonomes et autogérées, étaient à la fois des utopies libertariennes et des terrains de jeu pour milliardaires.
On les a surnommées ces dernières années seasteads, un mot formé à partir de homesteads (colonies pionnières américaines).
En 2008, ces visionnaires se sont regroupés autour d’une ONG nommée The Seasteading Institute, basée à San Francisco. Fondée par Patri Friedman, ingénieur logiciel chez Google et petit-fils de l’économiste Milton Friedman, l’institut fut financé principalement par Peter Thiel, milliardaire cofondateur de PayPal, qui investit plus de 1,25 million de dollars dans ce projet.
Alors qu’Elon Musk rêve de coloniser Mars, ces libertariens avaient des ambitions similaires… mais pour les océans.
Bien avant l’Institut, l’engouement pour les micro-nations offshore avait déjà inspiré des dizaines de projets audacieux — souvent voués à l’échec.
Dans les années 1970, un magnat de l’immobilier de Las Vegas, Michael Oliver, envoya des barges de sable depuis l’Australie vers des récifs peu profonds près de l’île de Tonga pour y fonder la République de Minerva. En quelques mois, Tonga envoya des troupes pour faire valoir sa souveraineté maritime de 12 milles nautiques, expulsa les occupants et enleva leur drapeau (un flambeau sur fond bleu).
En 1982, un groupe d’Américains dirigé par Morris C. “Bud” Davis tenta de réoccuper les lieux. Quelques semaines plus tard, les troupes tongiennes les chassèrent à nouveau.
D’autres projets connurent un destin similaire. En 1968, un riche libertarien américain, Werner Stiefel, tenta de créer une micro-nation flottante appelée Operation Atlantis près des Bahamas. Il envoya un grand bateau vers ce territoire présumé, mais il coula rapidement dans un ouragan.
Un autre libertarien fortuné, Norman Nixon, avait levé environ 400 000 dollars pour créer une ville flottante baptisée Freedom Ship, un navire de 1 370 mètres — quatre fois la taille du Queen Mary 2. Le navire ne vit jamais le jour.
Une des raisons pour lesquelles ces projets échouèrent, c’est que l’océan est bien moins accueillant que ce que suggèrent les plans d’architectes. Le vent, les vagues et l’énergie solaire y sont abondants, mais construire des systèmes durables qui résistent aux intempéries et à l’eau salée est difficile et coûteux.
Saya de Malha: Het Creëren van een Nieuwe Natie
Uitgestrekt en soms meedogenloos zijn de open zeeën ook een plaats van hoop, heruitvinding en ontsnapping aan regels. Daarom vormen oceanen al lange tijd een magneet voor libertariërs die willen ontsnappen aan overheden, belastingen en andere mensen door hun eigen soevereine micronaties te creëren in internationale wateren.
De Saya de Malha-bank is bijzonder aantrekkelijk voor zulke ambities. Bedekt met zeegras en doorspekt met kleine koraalriffen, is het een van de grootste ondergedompelde oceaanplateaus ter wereld — op sommige plekken minder dan 10 meter diep. Dicht bij de evenaar varieert de watertemperatuur bij Saya de Malha van 23°C tot 28°C, afhankelijk van het seizoen. In ondiepere delen worden de golven gebroken. Maar de grootste aantrekkingskracht is dat de bank zich honderden kilometers buiten de jurisdictie van nationale wetten bevindt.
Op 9 maart 1997 zeilden architect Wolf Hilbertz en marien bioloog Thomas Goreau naar de bank. Ze vertrokken vanuit Victoria, de hoofdstad van de Seychellen, en de reis duurde drie dagen. Met zonnepanelen, metalen steigers en funderingsstenen begonnen ze aan hun visie voor een soevereine micronatie die ze Autopia wilden noemen ("de plek die zichzelf bouwt"). “Met ongeveer de grootte van België ligt het grootste deel van Saya in internationale wateren, juridisch gezien 'op volle zee', alleen geregeerd door het VN-Zeerecht,” vertelde Hilbertz in 2004 aan de Celestopea Times.
In 2002 keerden de twee mannen terug naar de bank in drie zeilboten, samen met een team van architecten, cartografen en mariene biologen uit verschillende landen. Ze wilden hun woningen bouwen bovenop bestaand koraal, waarbij ze stalen steigers versterkten met een gepatenteerd proces van Hilbertz genaamd Biorock — een materiaal dat ontstaat door elektro-accumulatie van opgeloste stoffen in zeewater. Dit hield in dat stalen frames in het ondiepe water werden geplaatst, die vervolgens onder een zwakke elektrische stroom werden gezet. Geleidelijk aan werd kalksteen afgezet op en rond de stalen palen, wat een ideaal leefgebied vormt voor koralen en andere zeedieren.
Gehaast, omdat er binnen enkele dagen een cycloon op komst was, bouwde het team in zes dagen een stalen structuur van vijf bij vijf meter en twee meter hoog. De structuur, exact gelegen op 9°12′ zuiderbreedte en 61°21′ oosterlengte, werd in de zeebodem verankerd en van stroom voorzien door een kleine accu. In latere interviews zei Hilbertz — toen professor aan de Universiteit van Houston — dat hij hoopte bouwmaterialen te creëren met een lagere ecologische voetafdruk en een zelfvoorzienende nederzetting op zee te bouwen “die toebehoort aan de mensen die er wonen en werken, een levend laboratorium voor nieuwe milieutechnologieën.” Zijn plannen kwamen uiteindelijk stil te liggen door geldgebrek.
Twee decennia later begon een 58-jarige Italiaanse zakenman genaamd Samuele Landi een nieuw plan te promoten voor een micronatie op de Saya de Malha-bank. Hij wilde een enorme ponton in de buurt van het zeegrasgebied stationeren, ver buiten het bereik van uitlevering en politie. “Omdat de Saya de Malha niet ver van de evenaar ligt, ontstaan daar cyclonen, maar ze zijn niet zo ernstig,” zei Landi in een interview voor de nog niet uitgebrachte documentaire The Legend of Landi van Oswald Horowitz.
Landi, een begaafd computerprogrammeur, fervent skydiver en motorracer, was al ongeveer tien jaar op de vlucht. Nadat zijn bedrijf Eutelia in 2010 failliet ging, werd hij in Italië beschuldigd van fraude. Hij en enkele andere leidinggevenden werden veroordeeld. Landi kreeg bij verstek 14 jaar cel en verhuisde naar Dubai, waar hij zich bezighield met crypto, geld verborg in Zwitserland en uitleveringsverdragen ontweek. Vanuit Dubai registreerde hij bedrijven in belastingvrije zones en verkreeg diplomatieke documenten van Liberia, volgens een profiel van de New York Times.
Als onderdeel van zijn plan kocht Landi een eerste ponton van 800 ton, die hij Aisland noemde. Hij verankerde het op zo’n 50 kilometer van de kust van Dubai en leefde er samen met drie zeelieden, een kok en vijf katten. Op het dek stonden zes blauwe zeecontainers vastgebout, ingericht als woonverblijven met zonnepanelen, airco’s en een ontziltingssysteem. Landi verbleef daar meer dan een jaar terwijl hij geld inzamelde voor een grotere ponton, tweemaal zo groot. Hij huurde architect Peter de Vries in om plannen te ontwerpen voor het ombouwen van de nieuwe ponton, zodat deze bestand zou zijn tegen de omstandigheden bij de Saya de Malha. Zijn uiteindelijke droom: een drijvende stad van twintig pontons die tegen 2028 duizenden permanente bewoners zou huisvesten in luxe villa’s en appartementen. Omdat het gebied ook piraten aantrekt, wilde Landi een Gatling-geweer op de Aisland installeren. “Zo’n geweer dat 1.000 kogels per minuut afvuurt — echt zwaar geschut,” zei De Vries tegen de Times. “Ik heb zelfs de technische specificaties van dat wapen gekregen.”
De beweging om soevereine staten op zee te creëren kent een kleurrijke geschiedenis. Zulke projecten gaan vaak gepaard met de overtuiging dat overheden ondernemerschap belemmeren. De oprichters van deze micronaties — vaak vermogende mannen beïnvloed door Ayn Rand en Thomas Hobbes — hadden een grenzeloos geloof in technologie als oplossing voor menselijke problemen. Hun drijvende steden werden voorgesteld als zelfvoorzienende, zelfbesturende gemeenschappen op zee — een mix van libertarisch Utopia en miljardairs-speeltuin. Ze worden tegenwoordig ook wel seasteads genoemd, naar analogie met de "homesteads" in het Amerikaanse Wilde Westen.
In 2008 kwam een aantal van deze visionairs samen in de non-profitorganisatie The Seasteading Institute. Gebaseerd in San Francisco, werd het opgericht door Google-softwareontwikkelaar Patri Friedman, kleinzoon van Nobelprijswinnaar en econoom Milton Friedman. De voornaamste geldschieter was miljardair Peter Thiel, medeoprichter van PayPal, die meer dan 1,25 miljoen dollar investeerde in het instituut en verwante projecten. Waar Elon Musk droomde van het koloniseren van Mars om aan de aarde te ontsnappen, wilden deze libertariërs de zee veroveren.
Lang vóór het Seasteading Institute waren er al talrijke avontuurlijke maar vaak mislukte pogingen tot zeenaties. In de vroege jaren '70 stuurde vastgoedmagnaat Michael Oliver pontons vol zand vanuit Australië naar ondiepe riffen bij Tonga in de Stille Oceaan en riep hij zijn creatie uit tot de Republiek Minerva. Binnen enkele maanden stuurde Tonga troepen om zijn territoriale wateren van 12 mijl af te dwingen. De Minervanen werden verdreven en hun vlag — een fakkel op een blauwe achtergrond — verwijderd. In 1982 probeerde een groep Amerikanen onder leiding van Bud Davis hetzelfde. Ook zij werden binnen enkele weken verjaagd door Tonganen.
Andere projecten kenden een vergelijkbaar lot. In 1968 probeerde de Amerikaanse libertariër Werner Stiefel een drijvende micronatie genaamd Operation Atlantis op te richten bij de Bahama’s. Zijn schip zonk echter kort na aankomst tijdens een orkaan. Een andere libertariër, Norman Nixon, haalde 400.000 dollar op voor zijn project Freedom Ship, een schip van 1.400 meter lang — vier keer de Queen Mary 2 — maar het werd nooit gebouwd.
Een belangrijke reden waarom veel van deze projecten mislukten, is dat de oceaan veel minder gastvrij is dan architectenrenders doen vermoeden. Er is op zee volop wind-, golf- en zonne-energie, maar systemen bouwen die bestand zijn tegen het weer en het corrosieve zoutwater is moeilijk en duur.
Op 2 februari 2024 leerde Landi dat op tragische wijze. De Aisland werd getroffen door een enorme golf, waardoor de romp brak en het vaartuig in tweeën werd gesplitst. Twee bemanningsleden overleefden door zich vast te klampen aan wrakhout, tot een passerend schip hen de volgende dag redde. Landi en de twee overgebleven zeelieden kwamen om. Volgens Italiaanse nieuwsberichten stuurde Landi nog een noodsignaal uit, maar de hulp kwam te laat. Zijn lichaam werd enkele dagen later aangetroffen, aangespoeld op een strand ongeveer 60 kilometer van de kust bij Dubai.